Evliliğin Temel Hükümleri

Genel olarak: MK 185/1: ‘’Evlenmeyle eşler arasında evlilik birliği kurulmuş olur. 185/2: Eşler, bu birliğin mutluluğunu sağlamak ve çocukların bakımına, eğitim ve gözetimine beraberce özen göstermekle yükümlüdürler. 185/3: Eşler birlikte yaşamak, birbirlerine sadık kalmak ve yardımcı olmak zorundadırlar. Söz konusu mk:185 hükmü evliliğin anayasası olarak da nitelendirebileceğimiz bir ‘temel norm’ olarak karşımıza çıkar.

Her şeyden önce evlilik birliği eşlerin hukuken korunan kişiliğinin bir parçasıdır. Bu nedenle evlilik birliğine yönelik saldırılar, MK 24 anlamında eşlere yönelik bir kişilik hakkı ihlali oluşturur.

Eşler evlilik birliğinin saadetinin sağlanması için gereken ne varsa, bunu tek başına söz sahibi olarak değil, ortaklaşa belirleyecektir.

Eşlerin çocukların bakımına eğitimine ve gözetimine beraberce özen gösterme yükümlülüğü kanunda belirtilmektedir. (MK 327; MK 186/3)

Sadakat yükümü eşlerin birbirlerine yönelik tam ve sınırsız bağlılığını ifade eder. Bu yüküm sadece cinsel sadakati değil, duygusal, tinsel-düşünsel ve ekonomik sadakati de içerir.

Eşlerin sadakat yükümüne yakın bir diğer yükümlülük ise eşlerin yardım yükümüdür. Ancak sadakat yükümü genelde eşlerin üçüncü kişilere yönelik davranışlarına ilişkinken, yardım yükümü ilk planda diğer eşe yönelik davranışlara ilişkindir.

MK 187 karının soyadı konusu, kadının kişiliğinin korunmasına yönelik olarak emredici nitelikte bir yasal hüküm ile düzenlemektedir. Maddeye göre, ‘’Kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır; ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus dairesine yapacağı yazılı başvuruyla kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir. Daha önce iki soyadı kullanan kadın, bu haktan sadece bir soyadı için yararlanabilir.’’

Önceki soyadını kocasının soyadı önünde kullanma hakkı, sadece karıya ait seçimlik bir haktır.

MK 186/1’e göre ‘’ Eşler oturacakları konutu birlikte seçerler.’’ Evlilik konutu, çoğu halde, aynı zamanda yerleşim yeri niteliğine de sahiptir. Yine çoğu halde evlilik konutu aynı zamanda MK 194 anlamında ‘aile konutu’ niteliğine de sahiptir. Eşler ortak konutu belirleyemedikleri noktada, MK 195’e göre, hakimden arabuluculuğu istenebilir.

Eşler evlilik birliğinin giderlerine güçleri oranında emek ve malvarlıkları ile katılırlar. (MK 186/3). Eşlerin birlik giderlerine katılma yükümü, evlilik birliğinin kurulması ile başlar ve sona ermesine kadar devam eder.

Evlilik birliğinin giderlerine katılma bakımından temel ölçüt eşlerin ödeme güçleri ve finansal olanaklarıdır. Söz konusu ölçüte MK 196/2 hükmü bir parça ışık tutmaktadır: ‘’Eşin ev işlerini görmesi, çocuklara bakması, diğer eşin işinde karşılıksız çalışması, katkı miktarının belirlenmesinde dikkate alınır.’’ Eşlerin birliğe katkısını belirlemedeki temel kriteri, ‘ailenin ihtiyaçları’ , ‘eşlerin ödeme gücü’ ve eşlerin yaşam şartları’ olarak belirlemede bir sakınca yoktur.

Birlik giderlerinin en başta gıda, konut, giyim, kişisel bakım ve sağlık gibi, temel ihtiyaçlar için yapılan harcamalar girer; kültürel ihtiyaçlar için yapılan harcamalarda bu kapsamdadır. Eşlerin sahip oldukları ve aileye hizmet eden malvarlığı değerleri için yaptıkları harcamaları da birlik giderleridir.

Kural olarak MK 193’e göre, ‘’Kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, eşlerden her biri diğeri ve üçüncü kişilerle her türlü hukuki işlem yapabilir.’’

Aile konutu ile ilgili temel hüküm olan MK 194’e göre, ‘’Eşlerden her biri diğer eşin açık rızası bulunmadıkça, aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini feshedemez, aile konutunu devredemez veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz. Rızayı sağlayamayan veya haklı bir sebep olmadan kendisine rıza verilmeyen eş, hâkimin müdahalesini isteyebilir. Aile konutu olarak özgülenen taşınmaz malın maliki olmayan eş, tapu kütüğüne konutla ilgili gerekli şerhin verilmesini isteyebilir. Aile konutu eşlerden biri tarafından kira ile sağlanmışsa, sözleşmenin tarafı olmayan eş, kiralayana yapacağı bildirimle sözleşmenin tarafı haline gelir ve bildirimde bulunan eş diğeri ile
müteselsilen sorumlu olur.

MK 194’ün açık lafzı gereği, sadece aile konutu ile ilgili kira sözleşmesinin feshi, aile konutu devretmeye veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlamaya yönelik sağlar arası ‘tasarruf işlemleri’ ve bizim ‘geniş anlamda tasarrufi’
nitelikte saydığımız zilyetlik tesisine bağlı yararlandırma borcu doğuran ‘borçlandırıcı’ hukuksal işlemler için hak sahibi olmayan eşin rızası gerekir.  Satım, bağışlama, arsa payı karşılığı yapılan sözleşmeler saf borçlandırıcı işlem olduğun için, bu kapsama girmez.

MK 194/’e göre, ‘’Eşlerden biri, diğer eşin açık rızası bulunmadıkça, aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini feshedemez, aile konutunu devredemez veya aile konutu üzerinde hakları sınırlayamaz.’’ Önceden verilmiş soyut ve genel bir izin yeterli değildir. Meğerki rıza sonradan icazet olarak verilebilir.

İzin verilmeden yapılan tasarruf işlemi geçersizdir. Ancak bu geçersizlik kendine özgü, butlan benzeri geçersizliktir.

MK 194/2’ye göre, ‘’Rıza sağlanamayan veya haklı bir sebep olmadan kendisine rıza verilmeyen eş, hâkimin müdahalesini isteyebilir.’’ Hüküm hâkim müdahalesini iki farklı sebebe bağlamıştır. Birincisi, izne yetkili eşin izninin elde edilememesidir. (örn: eşin komada olması) İkincisi ise, izne yetkili olan eşin haklı bir sebep olmaksızın izin vermekten kaçınmasıdır. Hâkim yapacağı inceleme sonrası eşin yerine izin kararı vermez, bilakis hak sahibi eşi tek başına hareket etmek konusunda yetkili kılar.

Aile konutu üzerindeki hakta tasarrufa yetkili olan eşin karşısındaki işlem tarafı üçüncü kişinin ‘iyi niyeti’ korunmaz. Buna göre diğer eşin izni veya hâkimin yetkilendirmesi olmaksızın tapu kütüğüne borçlandırıcı işlemin tarafı üçüncü kişi adına yapılacak aile konutu taşınmaza ilişkin mülkiyet hakkı veya aile konutuna etki eden sınırlı ayni hakların tescili, yolsuz bir tescil olup; gerek izin vermeyen eş, gerekse aile konutu üzerinde hak sahibi olan eş tarafından adına yolsuz tescil yapılan işlem tarafı üçüncü kişiye karşı açılacak ‘tapu kütüğünün düzeltilmesi’ davası ile mevcut yolsuz tescilin düzeltilmesi sağlanabilir.

Yeni Türk Medeni Kanunun evlilik birliği içerisinde eşleri ‘’ eşit ortak’’ statüsüne yükseltmesi bağlı olarak, evlilik birliğinin temsili farklı şekilde yapılandırılmıştır. MK 186/2 hükmü temel kuralı ortaya koymaktadır: ‘’Birliği
eşler beraberce yönetir.’’ Bu yöntemin gerekli kıldığı hukuksal işlemlerin nasıl gerçekleşeceği ise, MK 188 vd.n da açıklanmıştır.

MK 188’e göre, ‘’Eşlerden her biri, ortak yaşamın devamı süresince ailenin sürekli ihtiyaçları için evlilik birliğini temsil eder.

Ailenin diğer ihtiyaçları için eşlerden biri, birliği ancak aşağıdaki hallerde temsil edebilir:

Buna göre yasa gereği evlilik birliğini geçimini sağlamakla yükümlü olan eşler, aralarındaki görev dağılımı ne olursa olsun evlilik birliğini, yapılan hukuksal işlemin niteliğine göre, tek başına veya birlikte temsil etmeye yetkilidirler. Ancak kanun bu temsil yapısı kurarken, işlem hayatının korunması mülahazasıyla, işlem tarafı üçüncü kişilerin iyi niyetlerine bir ayrıcalıkta tanıyacak şekilde, ‘eşlerin evlilik birliğini temsile dayalı işlemlerinde müteselsilen sorumluluğu’ kuralını getirmiştir.

Temsile yetkili eşin tam fiil ehliyetine sahip olması gerekir. Buna karşılık öğretide bizim de (ben ve tüm ekip) katıldığımız görüşe göre eş, ayırt etme gücüne sahip bir kısıtlı olsa bile, kısıtlama ile evlilik birliğini temsil yetkisi ortadan kalkar. Ancak ayırt etme gücüne sahip kısıtlı eşin evlilik birliğini temsilen ivazsız kazandırmalarda bulunabilmesi olanaklı olmalıdır.

MK 188/1’e göre eşler, ortak yaşamla maddi bir bağlantı içinde olduğu –sıklığı önem taşımayan- evlilik birliğinin ‘günlük ve olağan’ (sürekli) ihtiyaçlarını sağlamaya yönelik hukuksal işlemleri yapmada kanun gereği tek başına yetkilidir. Örnek olarak ev için (beslenme, giyim, ısınma, su, elektrik, next&nextstar 🙂 yapılan hukuksal işlemler; günlük kullanıma yönelik basit ev aletlerinin edinimleri gösterilebilir.

MK 188/2 eşlerin ailenin süreli ihtiyaçları ötesinde ki diğer ihtiyaçları için birlikte temsil yetkisine sahip oldukları, bu nedenle olağanüstü temsil yetkisinin kullanıldığı bu hallerde eşlerin anlaşarak birlikte hareket etmelerinin zorunlu olduğu sonucunu kural olarak ortaya koyar.

Diğer harcamalar, ailenin günlük ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik düzenli harcamaların ötesindeki aile harcamalarıdır. Örneğin evlilik konutu veya aile konutu olarak kullanılmak üzere konut kiralama, ev için beyaz eşya veya lüks objelerin iktisabı, önemli tamiratlar, diğer harcamalar kapsamında yer alır.

MK diğer eş veya mahkeme tarafından yetkilendirilmesi veya gecikmesinde sakınca bulunan zorunluluk durumlarında mahkeme kararına dahi gerek olmaksızın eşlerin tek başına aile birliğini temsilini olanaklı kılmıştır:

Eşin yetkilendirilmesi: eşlerden her biri, sadece ailenin sürekli ihtiyaçları değil, günlük olağan ihtiyaçların ötesindeki diğer ihtiyaçlar için dahi, diğer eşin yetkilendirmesi suretiyle tek başına hukuki işlemlere girişebilir.

Yargısal yetkilendirme: eşlerden birisi, diğer eşin iznine tabi bir işleme ilişkin olarak gerekli olan izni haklı bir sebep olmaksızın vermiyorsa, diğer eş, tek başına hareket için yetkilendirilmek üzere hâkime başvurabilir.

İvedi işlemler: bulun dışında evlilik birliğinin menfaati bakımından ivedi olarak yapılması gereken ‘belirli bir işlem’ söz konusu ise ‘ve’ diğer eşin gerekli olan rızasını almak, eşin hastalığı, başka bir yerde olması vb. sebeplerle
olanaklı değilse, ‘hâkimin yetkilendirmesine gerek olmaksızın’ söz konusu ivedi işlemin diğer eş tarafından tek başına yapılabilmesi olanaklıdır.

MK 189’a göre, ‘Birliği temsil yetkisinin kullanıldığı hallerde, eşler üçüncü kişilere karşı müteselsilen sorumlu olurlar. Eşlerden her biri, birliği temsil yetkisi bulunmaksızın yaptığı işlemlerden kişisel olarak sorumludur. Ancak,
temsil yetkisinin üçüncü kişilerce anlaşılamayacak şekilde aşılması halinde eşler müteselsilen sorumludurlar.’’